Từ vị thế là mạng xã hội có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới, giờ đây, TikTok phải đối mặt với nguy cơ bị cấm sử dụng ở nhiều nơi.
Kể từ lần đầu ra mắt thị trường quốc tế năm 2017, TikTok trở thành ứng dụng đầu tiên của Trung Quốc thoát khỏi thị trường quê nhà mà vẫn duy trì thành công và là ứng dụng được tải về thuộc top đầu thế giới.
Tháng 4 vừa rồi, nền tảng chia sẻ video ngắn này đã thu hút hơn hai tỷ lượt tải toàn cầu trên App Store và Google Play, theo thống kê của Sensor Tower. Dữ liệu này cũng chỉ ra rằng không tính số lượng người dùng ở Trung Quốc, TikTok cũng thừa sức trở thành ứng dụng không phải game được cài đặt nhiều nhất thế giới.
Giờ đây đứng trước hàng loạt chướng ngại từ lệnh cấm của Mỹ, căng thẳng biên giới Ấn – Trung cho tới lo ngại về dữ liệu người dùng, cơ hội bành trướng trên thị trường toàn cầu của TikTok đang khó khăn hơn bao giờ hết.
Ấn Độ, thị trường lớn thứ ba của TikTok sau Trung Quốc và Mỹ, gần đây ban hành lệnh cấm với mạng xã hội này cũng như 58 ứng dụng nguồn gốc Trung Quốc khác sau căng thẳng biên giới giữa hai nước. Theo báo cáo từ hãng truyền thông Trung Quốc, Caixin Media, việc bị cấm ở Ấn Độ đã làm ByteDance, công ty mẹ của TikTok, thiệt hại hơn 6 tỷ USD. Nếu Mỹ có bước đi tương tự, một số nhà đầu tư dự đoán giá trị thị trường của ByteDance có thể giảm 30%.
Bốn tháng trước, Zhang Yiming, CEO của ByteDance, vẫn tỏ ra lạc quan về kế hoạch mở rộng thị trường quốc tế của công ty, với mục tiêu đến cuối năm có thể tăng đội ngũ nhân viên mảng kinh doanh quốc tế lên 100.000 người. Ngày 12/3 – kỷ niệm 8 năm thành lập Bytedance, ông Zhang thông báo trong một lá thư nội bộ gửi nhân viên rằng ông sẽ trực tiếp phụ trách công việc kinh doanh ở nước ngoài của công ty và tập trung vào việc chiếm lĩnh thị trường toàn cầu.
Ở thị trường Mỹ, nền tảng này, chỉ trong quý II, đã chi 500.000 USD để vận động hành lang nhằm xoa dịu và thuyết phục chính quyền Mỹ. Vài tháng trước, TikTok thậm chí đã bổ nhiệm các giám đốc điều hành công nghệ nổi tiếng của Mỹ vào ban quản lý cấp cao của mình, bao gồm cựu giám đốc điều hành của Disney, Kevin Mayer và Michael Beckerman, trước đây là chủ tịch Hiệp hội Internet.
Nhưng một lần nữa ứng dụng chia sẻ ngắn này lại gặp khó khi không thể thuyết phục được các nhà chức trách Mỹ về vấn đề kiểm duyệt và bảo vệ dữ liệu người dùng của TikTok. Ngày 27/8, Kevin Mayer bất ngờ thông báo từ chức CEO TikTok Global sau ba tháng đương nhiệm. Điều này càng làm tham vọng mở rộng kinh doanh trên sân chơi toàn cầu của ứng dụng ngày một gian nan.
Một nội dung được chính phủ Mỹ đề cập khi xem xét lệnh cấm ứng dụng này là nguy cơ dữ liệu người dùng Mỹ bị chia sẻ với chính quyền Trung Quốc, dù cho TikTok đã nhiều lần phủ nhận cáo buộc.
Theo chính sách bảo mật của TikTok ở Mỹ, ứng dụng được phép thu thập tự động các thông tin, như địa chỉ IP, dữ liệu liên quan đến vị trí địa lý cũng như lịch sử duyệt và tìm kiếm. Nó cũng quét và phân tích tin nhắn mà người dùng soạn, gửi và nhận trong ứng dụng. Dữ liệu này được sử dụng để giúp nền tảng phát hiện gian lận và các hoạt động bất hợp pháp khác, đồng thời hiển thị quảng cáo mục tiêu chính xác.
Patrick Jackson, một cựu nhà nghiên cứu của Cơ quan An ninh Quốc gia, hiện là Giám đốc công nghệ của công ty phần mềm bảo mật Disconnect, cho biết TikTok thu thập “một lượng thông tin nhiều bất thường”.
“Trong vòng 9 giây đầu tiên sau mở ứng dụng, TikTok gửi 210 yêu cầu từ thiết bị của tôi tới máy chủ”, Jackson nói. “Mỗi yêu cầu gửi đi là một cơ hội để ứng dụng này thu thập thêm dữ liệu từ người dùng và lưu trữ trên máy chủ của họ”.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là TikTok đang thu thập nhiều dữ liệu người dùng hơn những gã khổng phương Tây khác. Jackson cho biết: “Việc thu thập dữ liệu của Facebook và Google diễn ra trong hàng nghìn ứng dụng mà họ thậm chí không sở hữu. Ngay cả khi người dùng không có tài khoản Facebook hoặc không sử dụng các dịch vụ của Google, hai hãng này vẫn có thể thu thập được hồ sơ về thiết bị và người dùng”.
Một số chuyên gia cũng nói rằng ngay cả khi ByteDance không chủ động nộp dữ liệu người dùng cho chính phủ Trung Quốc, hãng cũng không còn lựa chọn nào khác. Luật an ninh quốc gia năm 1993 của Trung Quốc quy định các cơ quan an ninh quốc gia có thể kiểm tra thiết bị liên lạc điện tử của các tổ chức và cá nhân “nếu cần thiết”. Luật tình báo quốc gia năm 2017 của nước này cũng yêu cầu các tổ chức và công dân phải “hỗ trợ và hợp tác với cơ quan tình báo của nhà nước”.
Mặc dù về lý thuyết, dựa vào các luật này, cơ quan chức năng Trung Quốc có thể yêu cầu các công ty như ByteDance cung cấp dữ liệu nếu cần thiết, trên thực tế, việc truy cập được vào các tài sản tư nhân thế này “thường đòi hỏi các cuộc đàm phán kéo dài và phức tạp giữa các công ty và quan chức địa phương”, Samm Sacks từ Viện nghiên cứu New America lập luận.
Justin Sherman, một thành viên của Hội đồng Atlantic, cho biết việc các công ty Trung Quốc phải tự động chuyển giao thông tin người dùng cho chính phủ là một “quan điểm sai lầm”. Ông nói: “Một số nhà hoạch định chính sách của Mỹ có vẻ đang tưởng tượng về một đường truyền dữ liệu từ mọi nền tảng công nghệ của Trung Quốc đến chính phủ nước này. Điều này không chính xác”.
Hơn nữa, Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất trên thế giới yêu cầu các nền tảng mạng xã hội chuyển giao thông tin người dùng. Báo cáo của Facebook cho thấy chính phủ Mỹ yêu cầu mạng xã hội này thực hiện 51.121 lượt cung cấp thông tin trong nửa cuối năm 2019, cao nhất trên thế giới, tiếp theo là Ấn Độ.
Nathaniel Rushforth, một luật sư và chuyên gia an ninh mạng tại công ty Luật DaWo có trụ sở tại Thượng Hải cho biết: “Việc một công ty phải tuân thủ tuyệt đối yêu cầu cung cấp thông tin từ cơ quan chính phủ là không chính xác. Tuy nhiên, họ cũng không thể hoàn toàn từ chối. Nếu các cơ quan này có trát đòi hầu tòa, lệnh khám xét, bắt buộc công ty trên phải tuân thủ”.
Dù có công bằng hay không, những rắc rối chính trị xung quanh TikTok đang làm mất thời gian và nguồn lực quý báu của nền tảng. Họ có thể mất đi lợi thế tiên phong khi ngày càng có nhiều đối thủ cạnh tranh trên thị trường nội dung video ngắn hiện nay.
Instagram của Facebook đang thử nghiệm tính năng chia sẻ video ngắn Reels ở một số quốc gia bao gồm Brazil và Ấn Độ. YouTube cũng được cho là đang có kế hoạch tung ra tính năng chia sẻ video ngắn trong ứng dụng di động của mình cuối năm nay.
Liệu giải pháp thay đổi quyền sở hữu của TikTok tại Mỹ có cứu vãn được tình hình hay không. Một số chuyên gia tỏ ra nghi ngờ về hiệu quả của thỏa thuận mua bán này. “Với những người đã có định kiến chính trị sẵn về TikTok, tôi không nghĩ việc ứng dụng này bán mình cho một công ty Mỹ sẽ thay đổi tình hình”, Sherman nói.
